Koszatniczki. Octodon degus, jest członkiem rodziny Octodontidae, podrząd Caviomorpha (marowate) Takie umiejscowienie w systematyce sugeruje ich bliski związek ze świnką morską i szynszylami, jednak ostatnie badania wskazują, że mogą być bliżej związane z królikami. Dorosła koszatniczka ma około 15 cm długości, z 15 cm ogonem, który ma na końcu kępkę sierści. Okrywa włosowa ma barwę średnio - do ciemnobrązowej. Koszatniczki pochodzą z Chile, gdzie żyja na obszarach od równin nadbrzeżnych do Andów. Są aktywne w ciągu dnia. Mieszkają w złożonych norach zawierających sypialnie i spiżarnie, są bardzo towarzyskie, przebywają w koloniach do 100 osobników.



Od czasu jej przeniesienia do USA w 1964 roku koszatniczka stała się popularnym modelem badań naukowych nad cukrzycą, zaćmą i rytmami dobowymi. Okazało się także, że koszatniczka jest zwierzęciem towarzyskim, długo żyjącym i rzadko zapadającym na choroby, czyli ma cechy czyniące z niej doskonałe zwierzę domowe.



Klasyfikacja
Koszatniczka jest gryzoniem z podrzędu Hystricognathi (gryzonie podobne do jeżozwierzy), biorąc pod uwagę jej umięśnioną szczękę oraz budowę czaszki. Należy ona do rodziny Octodontidae. Octon odnosi się do kształtu jej zębów policzkowych, które przypominają cyfrę 8.



Anatomia / fizjologia Koszatniczka przypomina dużego gerbila i jest ciemnoszarobrązowa z ciemnym pędzlem na zakończeniu ogona. Żrenice są kształtu eliptycznego. Mocz jest zazwyczaj żółty i gęsty (mętny). W jelicie grubym koszatniczki zachodzą intensywne procesy fermentacyjne; zwierzę ma funkcjonalne jelito ślepe. Nadnercza są stosunkowo duże.



Zachowanie
Koszatniczka prowadzi dzienny tryb życia i nie zapada w sen zimowy. Wykopuje skomplikowane nory i korytarze, żyje w stadach i porozumiewa się z innymi osobnikami wydając odgłosy i przyjmując pewne postawy. Jeżeli nie ma możliwości zachowań stadnych i bodźców fizycznych, mogą pojawić się oznaki agresywności i samookaleczeń. Walki między koszatniczkami są bardzo rzadkie, nawet przy pojawieniu się nowego osobnika. Bardzo lubią bawić się z ludźmi.

Środowisko
Na wolności koszatniczka jest oporna na ekstremalne zimno i silne wiatry w górach, jednak nie lubi znacznego gorąca lub mokrych warunków i wilgoci. W niewoli można ją trzymać poza budynkiem mieszkalnym, w szopie lub garażu. Trzymane w mieszkaniu muszą być umieszczone z dala od źródeł ciepła, jak grzejniki i bezpośrednie promienie słoneczne. Należy je trzymać w temperaturach poniżej 20°C, ponieważ w wyższych temperaturach będą zestresowane i podatne na udar cieplny. Są to zwierzęta towarzyskie i aktywne w ciągu dnia, dobrze się rozwijają przy znacznej opiece i zainteresowaniu ze strony człowieka.



Klatka
Koszatniczki są bardzo aktywne, należy im zapewnić dużo przestrzeni do ruchu. Odpowiednie są druciane klatki, podobne do tych dla szynszyli, z licznymi piętrami i rampami do wspinania się. Siatka zapewnia dobrą wentylację i Jest odporna na gryzienie. Podłoga powinna być jednak jednolita i pokryta ściółką pozwalającą na budowę nor, taką jak mieszaniną torfu i wiórów. Trociny nie są zalecane, ponieważ drobne fragmenty mogą drażnić drogi oddechowe i predysponują koszatniczkę do chorób układu oddechowego. Ściółkę należy zmieniać raz w tygodniu, ponieważ koszatniczki produkują znaczne ilości moczu, a wilgotne podłoże może nasilać występowanie zakażeń dróg oddechowych i chorób skóry. Nie należy używać podłoża rusztowego, ponieważ koszatniczka Jest bardzo wrażliwa na zapalenie skóry powierzchni dłoniowej dolnych odcinków kończyn, pododermatitis. Z tego powodu należy również pokryć drewnem wszelkie półki druciane w klatce.



Można umieszczać również gałązki z drzew Jadalnych (jak jabłoń czy grusza), by zwierzęta miały co gryźć i po czym się wspinać. Czasami używa się akwarium, nie zapewniają jednak właściwej wentylacji i pozwalają na gromadzenie się wilgoci. Należy umieścić budki lęgowe, by zapewnić miejsce na budowę gniazda i prywatność zwierzęcia. Każda koszatniczka powinna mieć swoją własną budkę, by uniknąć problemu dominacji i agresji, jakie pojawiają się w koloniach. Na wolności koszatniczka ściele gniazdo liśćmi i suchą trawą. W niewoli można podawać słomę i siano. Siano jest również niezbędnym elementem żywienia. Można również stosować podarty papier. Należy unikać syntetycznych materiałów z włókien, ponieważ po zjedzeniu mogą powodować niedrożność jelit. Podobnie jak szynszyle, koszatniczki potrzebują kąpieli piaskowych 2-3 razy w tygodniu, by mogły utrzymać swoją sierść w zdrowiu. Należy stosować czysty piasek srebrzany, a wanienkę z piachem należy wstawiać do klatki na 10-15 minut. Należy ją potem usunąć, by uniknąć pobrudzenia i zanieczyszczenia. Koszatniczki muszą mieć dużo rzeczy do gryzienia. Poza gałązkami drzew owocowych (jabłoni i gruszy) można im dawać pumeks. Jeśli umieszcza się w klatce kołowrotek, musi być typu zamkniętego, ponieważ kołowrotki otwarte mogą powodować pododermatitis i prowadzić do uwiężnięcia ogona i jego oskalpowania.



Utrzymywanie
Koszatniczka powinna być utrzymywana w dużej klatce z półeczkami, gałęziami i karuzelą oraz dużą ilością miejsca do ruchu. Odpowiednimi materiałami na ściółkę są trociny, produkty z papieru z makulatury oraz siano. Należy także, podobnie jak w przypadku szynszyli, umożliwić im kąpiele piaskowe oraz trzymać razem przynajmniej dwa osobniki. Koszatniczki są zwierzętami towarzyskimi i nic mogą być trzymane pojedynczo. Samotne koszatniczki są bardziej podatne na stres i wrażliwe na zakażenie. O ile nic ma się na celu hodowli, należy trzymać koszatniczki w grupach jednopłciowych. Najlepsza jest para samic. Dwa samce można trzymać razem, jeśli pochodzą z jednego miotu, lub jeśli zostały połączone w bardzo młodym wieku, powinny być jednak trzymane poza zasięgiem wzroku i zapachu samic, ponieważ w okresie rui samic są skłonne do walk. Samce można kastrować, wtedy można trzymać razem samca z samiczką. Podczas łączenia dwóch koszytniczek, należy podzielić klatkę na dwie części, a koszatniczki trzymać pojedynczo przez tydzień, tak by się przyzwyczaiły do siebie, zanim zostaną połączone. Po połączeniu mogą przez krótki czas walczyć ze sobą, by ustalić hierarchię, potem powinny się uspokoić.



Dieta osobników żyjących w niewoli powinna składać się z bloków dla gryzoni oraz pokarmu dla świnek morskich z sianem. Jako przekąski można podawać marchewkę, ziemniaki i inne warzywa, nasiona i orzeszki ziemne. Należy unikać podawania pokarmów zawierających cukier (np. owoce, rodzynki, płatki śniadaniowe, płatki z miodem). Należy pamiętać, że większość pokarmów granulowanych zawiera melasę stosowaną jako łącznik. Na wolności koszatniczki jedzą bulwy, gałązki, rośliny i korę. Nie są w stanie trawić i metabotizować cukru i węglowodanów i są bardzo podatne na cukrzycę. Dobry pokarm wpływa na długość życia koszatniczki, te które zapadają na cukrzycę rzadko żyją dłużej niż 5 lat. Nic należy skarmiać koszytniczek pokarmami zawierającymi cukry i owocami zawierającymi fruktozę. Należy ograniczać karmę z wysoką zawartością tłuszczu lub skrobi. Należy unikać podawania nasion słonecznika, orzeszków ziemnych i kukurydzy, ponieważ tłuszcz i olej są dla koszytniczek wielce szkodliwe i mogą łatwo prowadzić do stłuszczcnia wątroby. Wymagania żywieniowe koszytniczek można pokryć podając mieszankę pokarmu dla świnek morskich i szynszyli. Nic jest jeszcze wiadomo, czy mają takie zapotrzebowanie na witaminę C jak świnki morskie, jeśli tak, to warto podawać granulat zawierający witaminę C. Niebezpieczne są także pokarmy zawierające skrobię.



Określenie płci Odległość między odbytem a ujściem dróg płciowych u samów jest około dwukrotnie większa niż u samic. Prącie przypomina łechtaczkę, ale jest kilkukrotnie większe. Można je odsłonić poprzez zsunięcie napletka. Jądra znajdują się w jamie brzusznej (brak jest moszny). Samice mają cztery pary gruczołów mlecznych.



Rozród Koszatniczka osiąga dojrzałość płciową w znacznie późniejszym wieku niż wiele innych gatunków gryzoni. Aby ograniczyć ryzyko zatrucia ciążowego (podobnego jak u świnek morskich) i niestosunków porodowych, rozmnażanie należy rozpocząć, kiedy samica jest w wieku od 4 do 9 miesięcy, a jej masa ciała nie przekracza 250 g. Samica ma dużą łechtaczkę, a srom jest uszczelniony błoną pochwową. Pochwa otwiera się na okres od 3 do 21 dni. W tym czasie pojawia się ruja, trwająca jedynie 3 godziny. Koszatniczka jest zwierzęciem z indukowaną owulacją. Prącie samca ma drobne kolce, które jak się wydaje stymulują uwolnienie komórki jajowej. Krycie trwa zaledwie 10 sekund, tworzy się czop kopulacyjny i bezpośrednio po tym akcie błona pochwowa zamyka się. W początkowych fazach ciąży błona otwiera się raz jeszcze i wytwarzana jest czerwona wydzielina. Ten "czerwony pierścień" jest znacznie pewniejszym wskaźnikiem ciąży niż badanie palpacyjne.



Długa ciąża u koszatniczki częściowo związana jest z unikalnym powstawaniem łożyska, noszącego nazwę podłożysko omoczniowo-kosmówkowe. Poród może trwać nawet kilkanaście godzin. Po porodzie występuje ruja, chociaż w jej czasie rzadko dochodzi do krycia. Mimo długiej ciąży koszatniczki nie rodzą się w pełni rozwinięte, jak by się tego można było spodziewać. W niektórych obszarach na świecie młode rodzą się z rzadkim owłosieniem, a oczy mogą być zamknięte aż do 3. dnia. Oboje rodzice otaczają potomstwo, tak aby utrzymać odpowiednią jego temperaturę. Do ssania młode kładą się na grzbietach, a matka leży na nich. Ssanie trwa około 25 minut. Samiec bierze udział w wychowywaniu potomstwa, tak więc para po porodzie musi pozostać razem. Kanibalizm jest wśród koszatniczek stosunkowo rzadki.



Co właściciel koszatniczki wiedzieć powinien?

- Koszatniczka jest zwierzęciem towarzyskim i lubi zabawy z człowiekiem.
- Koszatniczka nie powinna być łapana za ogon.
- Należy unikać podawania jej pokarmów słodkich, w tym słodkich owoców.
- Należy ograniczać podawanie pokarmów bogatych w tłuszcze, takich jak nasiona i orzeszki ziemne.
- Należy często myć butelki z wodą oraz poidła kulkowe.
- Koszatniczka z nieprawidłowym zgryzem nie powinna być rozmnażana, ponieważ wada ta wydaje się   dziedziczna.
- Należy unikać przegrzania.



              Zasady stosowania leków u koszatniczek i szynszyli *
Lek Dawkowanie
Acepromazyna  0,5-1,0 mg/kg m.c. i.m.
Kwas acetylosalicylowy 100-200 mg/kg m.c. p.o. co 6-8 godzin 
Amikacyna 2 mg/kg co 8 godzin, i.m., s.c., i.v.
Amitraza Zgodnie ze wskazaniami na opakowaniu
Amoksycylina NIE PODAWAĆ
Ampicylina NIE PODAWAĆ
Atropina 0,05 mg/kg m.c. i.m. lub s.c.
Wersenian wapniowy (EDTA) 30 mg/kg m.c. s.c. co 12 godzin
Karbaryl 5% Osypać delikatnie raz na tydzień
Cefalosporyny 25-100 mg/kg m.c. p.o. co 6 godzin. Uwaga: zawiesina do iniekcji może być zbyt gęsta, aby ją podać igłą o średnicy 0,5-0,6 mm
Chloramfenikol (palmitynian) 30-50 mg/kg m.c. co 12 godzin p.o., 10 mg/30 ml wody do picia
Chloramfenikol (bursztynian) 50 mg/kg m.c. co 12 godzin i.m., s.c.
Chlortetracyklina 50 mg/kg m.c. co 12 godzin p.o.
Deksametazon 0,5-2,0 mg/kg m.c. i.v., i.p., i.m., s.c.
Diazepam 1-2 mg/kg m.c. i.p., i.m.
Doksapram 2-5 mg/kg m.c. i.v.
Doksycyklina 2,5 mg/kg m.c. co 12 godzin, p.o.
Enrofloksacyna 5-10 mg/kg m.c. co 12 godzin, p.o., s.c., i.m.
Fenbendazol 20 mg/kg m.c. p.o. co 24 godziny przez 5 dni
Furosemid 5-10 mg/kg m.c. co 12 godzin
Gentamycyna 2 mg/kg m.c. co 8 godzin i.m., s.c., i.v.
Gryzeofulwina 25 mg/kg m.c. p.o. co 24 godziny przez 28-40 dni 
Izofluran Do uzyskania rezultatu
Iwermektyna (0,2 mg/kg m.c.) 200-400 ug/kg m.c. p.o.; powtórzyć po 7-14 dniach
Ketamina 44 mg/kg m.c. i.p.
Ketamina + acepromazyna 40 mg/kg m.c. i.m. + 1,0-2,0 mg/kg m.c.
Ketamina + diazepam 20-40 mg/kg m.c. i.m. + 1,0-2,0 mg/kg m.c.
Ketamina + ksylazyna 35 mg/kg m.c. + 5 mg/kg m.c. i.p.
Meperydyna 10-20 mg/kg m.c. co 6 godzin i.m., s.c.
Metoklopramid (chlorowodorek) (Reglan®) 0,5 mg/kg m.c. co 8 godzin s.c.
Neomycyna 15 mg/kg m.c. co 12 godzin p.o.
Odpowiedni proszek przeciwgrzybiczy Wymieszać w piasku do kąpieli 1 łyżeczka/2 c piasku
Oksytetracyklina 50 mg/kg m.c. co 12 godzin p.o.; 1 mg/ml wody do picia
Oksytocyna 0,2-3,0 j.m./kg m.c. s.c., i.m., i.v.
Pentobarbital 30 mg/kg i.v., 35-40 i.p.
Piperazyna (adypinian) 0,5 mg/kg m.c./dzień przez 2 dni
Piperazyna (cytrynian) 100 mg/kg m.c./dzień przez 2 dni; 2-5 mg/ml wody do picia przez 7 dni, przerwa 7 dni i powtórne leczenie
Prazikwantel 5-10 mg/kg m.c. i.m., s.c., p.o., powtórzyć w dniu 10.
Prednizon 0,5-2,0 mg/kg m.c. p.o., s.c., i.m.
Penicylina prokainowa G NIE STOSOWAĆ
Sulfametazyna 1 mg/ml wody do picia
Tetracyklina 50 mg/kg m.c. co 12 godzin p.o.; 0,3-2,0 mg/ml wody do picia
Tiabendazol 50-100 mg/kg m.c. p.o. przez 5 dni
Tresaderm® 1 kropla do każdego ucha, wmasować i usunąć wacikiem (co 24 godziny przez 3-5 dni)
Trimetoprim z sulfadiazyną 30 mg/kg m.c. co 12 godzin s.c., i.m.
Witamina B1 1 mg/kg pokarmu, 0,02-0,2 ml/kg m.c. s.c., i.m.
Witamina K1 1-10 mg/kg m.c. w zależnoŚci od potrzeb, i.m.



*Zaadaptowane na podstawie: Johnson-Delaney C: Exotic Companion Medicine Handbook 2nd ed. Lake Worth, FL, Zoological Education, w druku. Dawkowanie przedstawionych powyżej leków u szynszyli i koszatniczek jest bezpieczne z punktu widzenia klinicznego, jednak większość z podanych dawek została ustalona w bezpośredniej praktyce weterynaryjnej, a nie w badaniach farmakodynamicznych.